Paradoks Semavi dinler milliyetçiliğin sonucu mudur yoksa semavi dinler milliyetçiliğe yön mü vermişlerdir. Bu tür ve benzeri sorulara cevap verebilmek için öncelikle milliyetçiliği açıklamak ve sonuçlardan yararlanarak özele giden bir akıl yürütüme yöntemi kullanmak gerekir.
Milliyetçilik, bir milletin kimliği ve çıkarlarının korunması ve yüceltilmesi fikrine dayanan bir ideolojidir. Milliyetçilik, bir topluluğun ortak dil, kültür, tarih, gelenek ve görenekler gibi faktörlere dayanan ortak bir bilince sahip olduğu inancını yansıtır. Milliyetçilik, korunmacı bir millet ideolojisi olabilirken kültürünü başka toplumlara empoze eden bir ideoloji olarakta karşımıza çıkabilir.
Eski tarihlerde milliyetçilik modern zamanlarda olduğu gibi kesin bir şekilde tanımlanmamıştı. Ancak, antik dünyada da milletlere ait benzer düşünceler vardı. Örneğin, Roma İmparatorluğu’nun yükselişi sırasında Roma halkı, kendilerini diğer halklardan üstün görüyordu ve Roma kültürünü diğer halklara dayatmak istiyorlardı. Ayrıca, Makedonyalı İskender’in fetihleri sırasında, Helenistik kültürün diğer kültürlerden daha üstün olduğuna inanılıyordu. Tarih boyunca benzer milliyetçi ve emperyal hareketlere rastlamaktayız.
Bu örneklere dinleri eklersek Yahudilik ve İsrail devleti arasındaki ilişki, milliyetçiliğin bir örneği olarak görülebilir. Yahudilik, etnik ve dini bir topluluk olarak kabul edilir ve İsrail Devleti, Yahudilerin milli toprağı olarak kabul edilir. İsrail Devleti’nin kuruluşu, Yahudi milliyetçiliğinin bir sonucu olarak görülür.
Benzer şekilde, Hinduizm ve Hindistan arasındaki ilişki de milliyetçilikle bağlantılıdır. Hindistan, Hinduizmin doğduğu yerdir ve Hinduizm, Hint kültürünün önemli bir parçasıdır. Hindu milliyetçiliği, Hinduizmin ve Hint kültürünün korunmasını savunur.
İslam, insanları tek bir ümmet olarak bir araya getirir ve insanların dini inançlarına, etnik kökenlerine veya milliyetlerine bakmaksızın birlikte yaşamalarını teşvik eder. Fakat bu teşviklerin Arap milliyetçiliği barındıran katı kurallar ile ele alındığı iddia edilir. Bunlara örnek olarak Arapça öğrenme, duaların ve ezanın Arapça okunması gerekliliği, Arap coğrafyasına (Hacca) gidilmesinin şartlanması, kılık kıyafetin Arap kültürüne uyma zorunluluğu, Arap (Sami) peygamberlerine şüphesiz inanç gibi Arap kültürüne biat edilmesi gereken kurallar emperyal milliyetçilik ile bağdaştırılır.
