Paradoks Tarihte bazı özgürlük ve bağımsızlık hareketlerini anarşizm ile ilişkilendirebiliriz fakat gerçek bir anarşist felsefeden bahsedebilmemiz için özgürlüğün yanında otoriteyi ret eden bir anlayışın var olması gerekir.
Bunlardan bilinen birisi Şeyh Bedrettin isyanıdır. Şeyh Bedreddin, Osmanlı İmparatorluğu döneminde 14. yüzyılın sonlarından 15. yüzyılının başlarına denk yaşamış bir kamu görevlisi, derviş, şair ve düşünürdür.
Şeyh Bedreddin, Osmanlı İmparatorluğu’nda Simavne Kadısı idi ve mesleği itibari ile adalet ve eşitlik gibi konularda önemli görüşlere sahipti. Görüşlerine saygı duyan ve destekleyen bir kitlesi vardı. 15. yüzyılda, Osmanlı İmparatorluğu’nda hüküm süren II. Murad döneminde, Şeyh Bedreddin ve takipçileri, toplumsal ve siyasi değişim talepleriyle ayaklandı. İsyanlar, II.Murad tarafından bastırıldı ve Şeyh Bedreddin idam edildi.
Şeyh Bedrettin İsyanı’nın Nedeni
Şeyh Bedrettin isyanı ekonomik ve siyasi baskılar sonucu ortaya çıkmış bir isyandır. Nazım Hikmet’in Şeyh Bedreddin Destanı’nda yer alan temalar ve bazı benzerlikler komünizmle ilişkilendirilir. Destanda toplumsal adalet, eşitlik ve insan hakları vurgulanırken, komünizm de bu temalar üzerinde odaklanır. Komünzim’de olduğu gibi halkın refahını ve ezilenlerin hakları savunulur.
Anarşizm’de Proletarya Diktatörlüğü’nü aradan çıkaran bir Komünist anlayışa benzer. Bu sebeple Nazım Hikmet’in destanında ve tarih kitapların aksi iddia edilmediği gibi Şeyh Bedreddin mücadelesinde (günümüz ideolojileri ile kıyaslandığında) Sosyalist bir mücadele yerine Anarko-Komunist bir mücadele yürüttüğü görülür.
Şeyh Bedreddin isyanını diğer isyanlardan ayran ve bu neticede Komünizm ve Anarşizm ile benzetilmesinin ana sebeplerinden birisi tamamen etnik temele dayanan bir isyan olmamasından kaynaklanmaktadır. Tarihte çoğunlukla farklı etnik ve dini unsurların devlete karşı isyanları görülür.
Şeyh Bedrettin Türk Mü?
Şeyh Bedrettin, asil bir Osmanlı kadısıdır. Simavne kadısı ve köken itibari ile de Türktür. Eğitimini, İlber Ortaylı’nın deyimi ile o zamanın Oxford’u olan Mısır’da tamamlamıştır. Bilgili ve kültürlü bir donanıma sahip reformistti.
Şeyh Bedrettin’i, günümüz tanımı ile toplumsal adalet ve insan hakları adına bir isyan başlattığı için kötü adam ilan eden kökten dinciler ne yazık ki Yahudi olduğuna ilişkin argümanlar üretmeye başlamışlardır. Bu argümanın kaynağınıda Torlak Kemal adında Yahudi asıllı birisin isyana dahil olmasıdır. Torlak Kemal’in isyanıda aslında Şeyh Bedrettin isyanı ile ayrı değerlendirilmesi gereken, ilişkili fakat farklı isyanlar olduğu anlaşılmaktadır.*
*Sarıkaya, Fatih, Şeyh Bedreddin İsyanı İle Karıştırılan Bir Ayaklanma: Börklüce Mustafa İsyanı, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2017.
