Salaklığa Sebep Olan Yiyecekler

Tüketim kültürünün bir parçası olarak gıdalara eklenen bazı kimyasallar ve maddeler, uzun vadede hem fiziksel hem de zihinsel sağlığa ciddi zararlar verebilir. Özellikle işlenmiş gıdalar, jelibon, marshmallow gibi şekerli ürünler ve ambalajlı yiyecekler, içerdiği katkı maddeleriyle insanları yalnızca kilo almak ya da hastalıklara yatkın hale getirmekle kalmaz, aynı zamanda bilişsel yetenekleri de olumsuz etkileyebilir. Bu tür ürünler, insanları uzun vadede daha pasif, düşük enerji seviyesine sahip ve bilişsel olarak daha az aktif hale getirebilir. Uzun vadeli tüketimde bilişsel ve nörolojik işlevler üzerinde olumsuz etkilere yol açabilir ve bu da halk arasında “salaklaşma” olarak ifade edilen zihinsel bulanıklık, dikkat eksikliği ve hafıza sorunlarına neden olabilir.

1. Yüksek Fruktozlu Mısır Şurubu (HFCS)

Jelibon, marshmallow, şekerlemeler, gazlı içecekler ve ambalajlı tatlı ürünler.

Yüksek fruktozlu mısır şurubu, hızlıca kana karışan bir şeker formudur ve obezite, diyabet, karaciğer yağlanması gibi ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Beyindeki dopamin seviyelerini artırarak kısa vadede mutluluk hissi yaratır, ancak uzun vadede beyindeki ödül sistemini olumsuz etkileyebilir, bağımlılık ve konsantrasyon eksikliğine yol açabilir.

2. Sentetik Tatlandırıcılar (Aspartam, Sakarin, Sukraloz)

Şekersiz veya düşük kalorili içecekler, diyet ürünleri, jelibonlar ve tatlandırıcı kullanılan ambalajlı ürünler.

Sentetik tatlandırıcılar uzun vadede sinir sistemi üzerinde olumsuz etkiler yaratabilir. Aspartam gibi tatlandırıcıların bilişsel bozukluklar, hafıza problemleri ve baş ağrısına yol açabileceği düşünülmektedir. Aynı zamanda tat alma duyusunu etkileyip daha fazla tatlıya ihtiyaç duyma hissi yaratabilir.

3. Trans Yağlar

Ambalajlı cipsler, krakerler, hazır pastalar, işlenmiş fırın ürünleri.

Trans yağlar, kalp hastalığı riskini artıran ve vücutta inflamasyonu tetikleyen zararlı yağlardır. Ayrıca, uzun süreli tüketimi beyin fonksiyonlarını olumsuz etkileyebilir ve hafıza problemleri, konsantrasyon eksikliği gibi bilişsel bozukluklara yol açabilir.

4. Monosodyum Glutamat (MSG)

Çeşnili cipsler, hazır noodlelar, fast food ürünleri, bazı paketlenmiş atıştırmalıklar.

MSG, yiyeceklere lezzet katmak için kullanılan bir katkı maddesidir. Ancak uzun süreli ve yüksek miktarda tüketimi, baş ağrısı, mide bulantısı, nörolojik rahatsızlıklar ve bazı çalışmalara göre beyin hücrelerine zarar verme potansiyeli taşır. MSG, glutamatın beyindeki reseptörlerle etkileşime girerek aşırı uyarılma ve yorgunluk hissi yaratabilir.

5. Renklendiriciler (Tartrazin, Allura Red, Sunset Yellow)

Jelibonlar, marshmallowlar, şekerlemeler, renkli gazlı içecekler ve dondurmalar.

Gıda renklendiricilerinin hiperaktivite, alerjik reaksiyonlar ve bazı kanser türleriyle ilişkilendirildiği bilinmektedir. Özellikle çocuklarda dikkat eksikliği, öğrenme güçlüğü ve davranış bozukluklarına yol açabileceği düşünülmektedir.

6. BHA (Butylated Hydroxyanisole) ve BHT (Butylated Hydroxytoluene)

Ambalajlı tahıl gevrekleri, patlamış mısır, sakızlar, işlenmiş gıdalar.

BHA ve BHT, gıdalara raf ömrünü uzatmak için eklenen kimyasallardır. Ancak bu kimyasalların kanserojen olabileceği ve endokrin sistemini bozabileceği öne sürülmüştür. Ayrıca uzun vadede hormonal dengeyi bozarak bilişsel gelişime zarar verebilir.

7. Şeker ve Rafine Karbonhidratlar

Ambalajlı kekler, bisküviler, jelibonlar, marshmallowlar, gazlı içecekler.

Aşırı şeker tüketimi, vücutta insülin direncine, diyabete ve obeziteye yol açabilir. Ayrıca, yüksek miktarda şeker tüketimi beyin fonksiyonlarını olumsuz etkiler, hafıza sorunlarına neden olabilir ve öğrenme kapasitesini azaltabilir. Şekerin, uzun vadede sinir sistemi üzerinde tahribata yol açarak duygusal dengesizlik ve depresyona katkı sağlayabileceği bilinmektedir.

8. Ftalatlar

Ambalajlı gıdalarda, özellikle plastik ambalajlardan gıdaya geçebilen bir kimyasal.

Ftalatların endokrin bozucu özellikleri nedeniyle hormonal dengesizliklere yol açtığı bilinmektedir. Ayrıca, çocuklarda gelişimsel sorunlar ve yetişkinlerde kısırlık gibi ciddi sağlık problemleriyle ilişkilendirilmiştir.

9. Bisfenol A (BPA)

Plastik ambalajlar, konserve yiyecekler, su şişeleri.

BPA, hormonal sistemi bozarak vücutta östrojen seviyelerini etkileyebilir ve uzun vadede kansere, obeziteye ve nörolojik sorunlara yol açabilir. Bu madde aynı zamanda öğrenme bozuklukları ve hafıza kaybı gibi bilişsel sorunlarla da ilişkilendirilmiştir.

Zihinsel Etkiler

Bu kimyasalların fiziksel zararlarının ötesinde, bilişsel etkileri de oldukça endişe vericidir. Gıdalarda sürekli olarak karşılaşılan bu maddeler, beyinde dopamin ve serotonin gibi kimyasalların dengesini bozarak anlık hazlar sağlarken, uzun vadede zihin bulanıklığı, hafıza problemleri ve hatta daha düşük bilişsel performans yaratabilir. Yüksek miktarda şeker ve katkı maddesi tüketen bireyler, öğrenme yeteneklerinde azalma, dikkat dağınıklığı ve genel olarak daha düşük mental kapasite gösterebilir.

Bu tür maddeler, insanları daha pasif ve tüketim odaklı hale getirir, eleştirel düşünme yetilerini azaltır ve sistemin onlara dayattığı alışkanlıklara daha uyumlu olmalarını sağlar. Bu da, toplumun genel anlamda daha kolay yönlendirilebilir ve manipüle edilebilir bir hal almasına yol açar.

Kaynakçalar

Bray, G. A., Nielsen, S. J., & Popkin, B. M. (2004). Consumption of high-fructose corn syrup in beverages may play a role in the epidemic of obesity. The American Journal of Clinical Nutrition, 79(4), 537-543.
Stanhope, K. L., & Havel, P. J. (2008). Endocrine and metabolic effects of consuming beverages sweetened with fructose, glucose, sucrose, or high-fructose corn syrup. The Journal of Nutrition, 138(6), 1259S-1265S.

Magnuson, B. A., Burdock, G. A., Doull, J., Kroes, R. M., Marsh, G. M., Pariza, M. W., Spencer, P. S., Waddell, W. J., Walker, R., & Williams, G. M. (2007). Aspartame: a safety evaluation based on current use levels, regulations, and toxicological and epidemiological studies. Critical Reviews in Toxicology, 37(8), 629-727.
Sylvetsky, A. C., & Rother, K. I. (2018). Non-nutritive sweeteners in weight management and chronic disease: a review. Obesity, 26(4), 635-640.

Mozaffarian, D., Katan, M. B., Ascherio, A., Stampfer, M. J., & Willett, W. C. (2006). Trans fatty acids and cardiovascular disease. New England Journal of Medicine, 354(15), 1601-1613.
de Souza, R. J., Mente, A., Maroleanu, A., Cozma, A. I., Ha, V., Kishibe, T., Uleryk, E., Budylowski, P., Schünemann, H., Beyene, J., & Anand, S. S. (2015). Intake of saturated and trans unsaturated fatty acids and risk of all-cause mortality, cardiovascular disease, and type 2 diabetes: systematic review and meta-analysis of observational studies. BMJ, 351, h3978.

Geha, R. S., Beiser, A., Ren, C., Patterson, R., Greenberger, P. A., Grammer, L. C., Ditto, A. M., Harris, K. E., Shaughnessy, M. A., Yarnold, P. R., & Corren, J. (2000). Review of alleged reactions to monosodium glutamate and outcome of a multicenter double-blind placebo-controlled study. Journal of Nutrition, 130(4S Suppl), 1058S-1062S.
He, K., Zhao, L., Daviglus, M. L., Dyer, A. R., Horn, L. V., Garside, D., Zhu, L., Guo, D., Wu, Y., & Zhou, B. (2008). Association of monosodium glutamate intake with overweight in Chinese adults: the INTERMAP Study. Obesity, 16(8), 1875-1880.

Stevens, L. J., Burgess, J. R., Stochelski, M. A., & Kuczek, T. (2014). Amounts of artificial food colors in commonly consumed beverages and potential behavioral implications for consumption in children. Clinical Pediatrics, 53(2), 133-140.
McCann, D., Barrett, A., Cooper, A., Crumpler, D., Dalen, L., Grimshaw, K., Kitchin, E., Lok, K., Porteous, L., Prince, E., Sonuga-Barke, E., Warner, J. O., & Stevenson, J. (2007). Food additives and hyperactive behaviour in 3-year-old and 8/9-year-old children in the community: a randomised, double-blinded, placebo-controlled trial. The Lancet, 370(9598), 1560-1567.

Williams, G. M., Iatropoulos, M. J., & Whysner, J. (1999). Safety assessment of butylated hydroxyanisole and butylated hydroxytoluene as antioxidant food additives. Food and Chemical Toxicology, 37(9-10), 1027-1038.
EFSA Panel on Food Additives and Nutrient Sources added to Food (ANS). (2011). Scientific opinion on the re‐evaluation of butylated hydroxyanisole (BHA) (E 320) as a food additive. EFSA Journal, 9(10), 2392.

Rubin, B. S. (2011). Bisphenol A: An endocrine disruptor with widespread exposure and multiple effects. The Journal of Steroid Biochemistry and Molecular Biology, 127(1-2), 27-34.
Vandenberg, L. N., Hauser, R., Marcus, M., Olea, N., & Welshons, W. V. (2007). Human exposure to bisphenol A (BPA). Reproductive Toxicology, 24(2), 139-177.